T24 Dış Haberler
Rusya’da paramiliter grup Wagner’in kurucusu ve lideri Yevgeni Prigojin, Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’yu devirmeyi amaçlayan silahlı isyan çağrısının ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından “halka ihanet” ve “hainlikle” suçlandı. Geçmişte Putin’e yakınlığıyla bilinen, Kremlin’de “Putin’in aşçısı” lakabına sahip Prigojin, Rusya’nın Ukrayna işgalinde Wagner’le birlikte en çok konuşulan isimlerden biri oldu. Bugün ise Rusya’da Kremlin’e karşı bir harekete liderlik ediyor.
The Guardian, Putin’in “hain” olarak nitelendirdiği Prigojin hakkında bilinenleri derledi:
2014 yazında, Stalin döneminden kalma görkemli bir bina olan Savunma Bakanlığı merkezinde bir grup Rus üst düzey yetkili toplanmıştı. O zamanlar sadece ordunun yemek ihalelerinden sorumlu kişi olarak tanınan orta yaşlı, tıraşlı ve kaba saba bir adam olan Yevgeni Prigojin ile tanışmak için gelmişlerdi. Prigojin de Rus ordusuyla resmi bir bağı olmayan ama yine de Rusya’nın savaşlarında kullanılabilecek “gönüllülerin” eğitimi için kullanabileceği bir araziyi Savunma Bakanlığı’ndan istemeye gelmişti.
Bakanlıktaki pek çok kişinin Prigojin’in tavırlarından hoşlanmadığı, ancak devlet başkanı Vladimir Putin’le yakınlığını vurgulayan Prigojin “Emir babadan geliyor” diyerek Putin hakkında bu lakabı kullanıyordu.
İngiliz The Guardian gazetesinin aktardığına göre, bu toplantının gerçekleştiği tartışmalar hakkında doğrudan bilgi sahibi olan eski bir üst düzey Savunma Bakanlığı yetkilisinden öğrenildi. İsmi açıklanmayan eski yetkili verdiği röportajda, “O zamanlar proje hakkında fazla düşünmemiştim” dedi.
Halbuki o gün alınan kararlar, Rusya’nın gelecek yıllardaki askeri girişimleri üzerinde muazzam bir yetkiye sahip olacaktı. Prigojin’in sözleşmeli savaşçılardan oluşan ordusu Wagner Grubu olarak bilinecek ve Ukrayna, Suriye, Libya gibi pek çok ülkede faaliyet gösterecekti.
Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik operasyon kararından bu yana Wagner de Ukrayna’ya odaklandı. Batılı istihbarat tahminlerinde, çoğu zaman Prigojin’in bizzat görüşerek saflarına kattığı yaklaşık 50 bin kişilik paramiliter grubunun üyeleri arasında Rusya’nın dört bir yanındaki hapishanelerden devşirilen binlerce eski mahkumun da olduğu belirtiliyordu.
En acımasız komutan
Prigojin, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik savaşını yönetenler arasında en acımasız komutan olarak ün kazandı. Ocak ayındaki bir esir takası sırasında Ukraynalılar tarafından iade edilen bir militanın Wagner militanları tarafından başına balyozla vurularak öldürülmesi gündem olmuştu. Prigojin o dönemde yaptığı açıklamada, “Bir köpeğin hak ettiği ölüm şekli” demişti.
“Baba” Putin
The Guardian’ın kendisini anlatan haberine yorum yapmayı reddettiği ifade edildi. Haberde Prigojin için, yıllarca gölgede kaldıktan sonra Putin’in sarayının en güçlü ve hakkında en çok konuşulan üyelerinden biri olarak sahnenin tadını çıkardığı yorumu yapıldı. Neredeyse on yılını hapishanede geçirmiş ve serbest bırakıldıktan sonra sosisli sandviç satıcılığı yapmış biri için bu yükselişin olağanüstü olduğu ifade edildi.
The Guardian, Prigojin’i tanıyan ve adının açıklanmasını istemeyen çok sayıda kişiyle konuştuğunu aktardı. 1990’lı yıllardan beri tanıyan bir işadamı Prigojin için “Azimli ve yetenekli biri ve istediğini elde etmek için hiçbir şeyden çekinmiyor” ifadelerini kullandı. Onu tanıyanlara göre Prigojin’i motive eden faktörlerin kovalamacanın heyecanı, sıradan insanlar adına yozlaşmış elitlerle mücadele ettiği inancı ve rakiplerini ezme arzusu olduğu yazıldı. Yükselişi boyunca hem para hem de güç sahibi olmasına rağmen, onun için bunların önemi olmadığı yorumu yapıldı. Prigojin’in yıllar içinde bürokrasi zincirinde pek çok düşman edindiği ancak en önemli destekçisi olan “baba” dediği Putin’in desteğini şimdiye kadar korumayı başardığı ifade edildi.
Yevgeni Prigojin kimdir?
Şimdiki adı St. Petersburg olan Leningrad’da Putin’den dokuz yıl sonra, 1961 yılında doğan Prigojin babasını gençken yitirdiğini, annesinin ise hastane çalışanı olduğunu söylemişti.
Rus Meduza yayınının kaynak olarak gösterildiği mahkeme belgelerinde yüz kızartıcı suçlardan hüküm giydiği belirtilen Prigojin’in eğitimi sırasında profesyonel sporcu elemelerini geçemediği ifade edildi. 1980 yılının mart ayında Prigojin’in üç arkadaşıyla birlikte bir kadını bayıltarak değerli eşyalarını çaldığı ve kadını sokak ortasında baygın bırakarak kaçtıkları yazıldı. Mahkeme bulgularında, bunun Prigojin ve arkadaşlarının birkaç ay boyunca işlediği hırsızlık suçlarından sadece biri olduğu belirtildi. 13 yıl hapse mahkum edilen Prigojin’in sonraki on sene hapis yattığı, Brejnev’in ölümü ve Gorbaçov’un Perestroyka hamlesi sırasında hapiste olduğu belirtildi.
Hapisten çıktıktan sonra büyük bir değişimin şafağında olan şehirde mütevazı başlayarak ailesinin apartmanında yaptığı hardalla sosisli sandviç satmaya başlayan Prigojin 2011 yılında Gorod 812 yayınına verdiği röportajda o dönemde ayda 1000 dolar para kazandığını söylemişti.
Yemekleriyle ünlü restoran sahibi George Bush ve Prens Charles ile aynı karelerde
Hedeflerini Fast Food satıcılığının çok üstüne koyan Prigojin ile ilgili bir işadamı ihtiyacı olan ilişkileri bulmak için ne yapması gerektiğini bildiğini ifade etti. Çok geçmeden bir süpermarket zincirinde hisse sahibi olduğu, 1995 yılına gelindiğinde iş ortakları ile beraber bir restoran açtığı belirtildi. Yemekleriyle ünlenen restoranına dönemin St. Petersburg Valisi Anatoly Sobchak ve yardımcısı Vladimir Putin’in de gelip gittiği belirtildi.
Halen St. Petersburg’da yaşayan restoran müdürü röportaj talebini reddetti ancak patronu Prigojin’e daha önce hayranlığını dile getirmiş ve onu çok katı bir patron olarak tanımlamıştı. Öyle ki, her sabah garsonların düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol etmek için özel bir ışıkla masalarda toz aradığını söylemişti.
Putin’in devletin başına geçtiği dönemde yabancı devlet adamlarını bazen Prigojin’in yüzen bir restorana dönüştürdüğü teknesine yemeğe götürdüğü ifade edildi. Dönemin ABD Başkanı George Bush ve İngiltere’nin Prens Charles‘ı gibi isimlerin ziyaretlerinde fotoğraf karelerinin arkaplanında hep Prigojin’in gözüktüğü ifade edildi.
Prigojin Wagner’i Putin’in desteğiyle var etti
2014 yılında Rusya’nın Kırım’ı ilhakında ve hemen sonra Doğu Ukrayna’ya yapılan askeri müdahalelerde Başkan Putin çeşitli kanıtların gösterdiğinin aksine düzenli Rus birliklerinin iki olayda da yer almadığını ifade etmişti.
O dönemde Rusya’da özel askeri şirketlerin yasadışı olmasına rağmen, eylemlerini Savunma Bakanlığı ile koordine ediyor gibi görünen ancak küçük çaplarda faaliyet gösterebilen birkaç grubun ortaya çıktığı, Prigojin’in Wagner’inin ise bunlar arasında açık ara en önde geleni olduğu belirtildi.
“Sanırım Prigojin bunu Putin’e kendisi sundu ve o da kabul etti, işler böyle yürüyor“ diyen eski Savunma Bakanlığı yetkilisi, Wagner’in başından beri Rus askeri istihbaratı GRU’nun bir projesi olduğu yönündeki spekülasyonları reddetti. Rus yetkili “GRU’dan bazı danışmanları olmuş olabilir ancak bu Prigojin’in projesiydi” ifadelerini kullandı.
Prigojin’in hızlı yükselişi Savunma Bakanlığı’ndaki bazı yetkilileri rahatsız etmeye başladı ve bu gerginlik yıllar içinde Wagner’in faaliyetleri genişledikçe daha da artacaktı. Prigojin için kilit an 2015’in sonlarında Putin’in Beşşar Esad rejimini desteklemek için Suriye’ye askeri müdahalede bulunmaya karar verdiği zaman geldi. Prigojin gıda ve malzeme ihalelerini kazandı ve Wagner birliklerini de oraya gönderdiği iddia edildi. Rusya bu iddiaları yalanlamıştı ancak Wagner’in, kendisini ilk olarak Suriye’de çetin bir savaş gücü olarak kabul ettirdiği haberde iddia edildi.
Wagner’in ABD seçimlerini manipüle ettiği iddiası: “55. doğum günün kutlu olsun sevgili patron”
Paramiliter örgütün dışında, Prigojin’in klavye ordusunun da olduğu iddialar arasında. ABD’nin 2016 seçimlerine hile karıştırdığı ve Trump yanlısı sahte hesaplar açarak kamuoyuna dezenformasyon yaydığı iddia ediliyor. Bu konuda ABD’de açılan soruşturmanın iddianamesinde Prigojin Mayıs 2016’da 55 yaşına basmadan birkaç gün önce, sahte bir internet hesabının gerçek bir Amerikalı’ya Beyaz Saray’ın önünde durup “55. doğum günün kutlu olsun sevgili patron” yazılı bir pankart açması için ödeme yaptığı yer aldı.
Hapiste bulunan yolsuzluk karşıtı aktivist ve muhalif politikacı Aleksey Navalni, Prigojin’in iş yapılarına ilişkin bir araştırma yayınlayarak, onu lüks bir yaşam tarzını finanse etmek için Savunma Bakanlığı ihalelerini haksız yere kazanmakla suçlamıştı.
Soruşturmanın arkasındaki Navalni ortağı Lubov Sobol şunları söyledi: “Çocukları Instagram’da sürekli fotoğraf paylaşıyordu; özel jetleriyle övünüyorlardı ve bu sayede holding şirketini bulabildik, bu da tüm servetini öğrenmemize yardımcı oldu.”
Rus gazetecilere yönelik tehditler ve suikast iddiaları
Prigojin’in faaliyetlerini araştıran Rus gazeteciler de çalışmalarıyla bağlantılı olduğunu düşündükleri tehdit ve gözdağlarıyla karşı karşıya kaldılar. Novaya Gazeta’nın 2018’de yürüttüğü bir soruşturmanın ardından gazetenin yazı işlerine kesik bir koç başı teslim edildi. Soruşturmayı kaleme alan gazetecinin ev adresine bir cenaze çelengi bırakıldı.
En şok edici olanı ise, 2018 yılında Wagner’in Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki faaliyetlerini araştırmak üzere bu ülkeye giden üç Rus gazetecinin, Wagner’le bağlantılı bir Rus güvenlik eğitmeninin de dahil olduğu, iyi planlanmış ve koordine edilmiş olduğu anlaşılan bir pusuda öldürülmesi oldu. Prigojin cinayetlerle herhangi bir ilgisi olduğunu defalarca reddetti.
Resmi bir görevi olmamasına rağmen Prigojin artık savunma sözleşmeleriyle ilgili üst düzey toplantılara sık sık katılıyordu. Hatta Nisan 2018’de Kremlin’de Putin ile Madagaskar Devlet Başkanı Hery Rajaonarimampianina arasında yapılan ve kamuoyuna duyurulmayan ancak New York Times tarafından haberleştirilen ikili görüşmede de yer aldı. Times’a göre kısa süre sonra Prigojin ile bağlantılı siyasi danışmanlar Madagaskar’a gitti.
Bu görüşmeden sadece iki ay sonra Putin, Prigojin’in Kremlin’in dış politika manevralarına karıştığı iddialarıyla alay etmişti. Putin, Avusturya televizyonuna verdiği bir röportajda Prigojin için “Restoran işletiyor, onun işi bu, St Petersburg’da bir restoran işletmecisi” dedi.
Prigojin ile Soros benzetmesi
Prigojin’in Savunma Bakanlığı sözleşmeleri ve seçimlere müdahale iddialarına ilişkin kanıtlar konusunda sıkıştırılan Putin, Prigojin’i çok sayıda komplo teorisine konu olan ve Rus yetkililerin ABD hükümetinin emriyle devrimleri finanse etmekle suçladığı George Soros ile karşılaştırarak açıklayıcı bir yanıt vermişti:
“Amerika Birleşik Devletleri’nde böyle bir kişilik var: Dünyanın her yerindeki işlere karışan Bay Soros… ABD Dışişleri Bakanlığı bunun kendileriyle bir ilgisi olmadığını, bunun Bay Soros’un özel meselesi olduğunu söyleyecektir. Bizde de Bay Prigojin’in özel meselesidir” ifadelerini kullanmıştı.
Aslında Putin, Soros’un ABD hükümeti için ne olduğuna inanıyorsa, Prigojin’in de kendisi için o olduğunu itiraf ediyordu: Makul bir inkar edilebilirliği koruyarak yurtdışı müdahaleleri için bir araçtı.
Prigojin, Wagner ile olan tüm bağlantılarını yıllarca inkar ettikten sonra, eylül ayında grubu 2014 yılında kurduğunu açıklamıştı. “Her konuda spora yer olmalı” diyen Prigojin, geçmişte kendisini Wagner’le ilişkilendiren çok sayıda medya kuruluşunu da haklı çıkarmış oluyordu.
“Onun kapatma düğmesi yok”
Prigojin’in 1990’larda tanıyan işadamı, bugün eski ortağına baktığında onun kapatma düğmesi olmadığından emin olduğunu söyledi. Sistemde pek çok kişinin kendisinden nefret ettiğinin farkında olduğunu, durursa bunun onun sonu olabileceğini söyleyen işadamı, Prigojin’in geri adım atamayacağını söyledi.
